Joep van Esch - http://www.bettaterritory.nl/BT-Breedingmain.htm
Trong phần này, tôi sẽ gắng cho bạn nhiều thông tin về việc ép cá (breeding) Betta splendens. Điều quan trọng cần ghi nhớ là cách thức được mô tả ở đây là cách hiệu quả nhất với tôi và cá betta của mình. Còn nhiều cách nữa để ép thành công loài cá xinh đẹp này, qua năm tháng mỗi nhà lai tạo sẽ phát hiện/phát triển cách thức vốn phù hợp nhất với mình và cá của mình.
Bài viết này được đăng trên Flare (Tạp chí của IBC) - July/August 2007, Volume 41, No. 1.
Trước khi đi sâu vào phần ép cá, tôi mong bạn cân nhắc đến những lưu ý quan trọng sau đây nhằm đảm bảo rằng khi bạn quyết định bắt đầu ép cá betta của mình, bạn có thể chăm sóc chúng tốt nhất có thể:
● Một bầy đơn lẻ có thể sản xuất đến 300 cá bột!
● Ở khoảng 2 tháng tuổi, cá đực non cần được tách bầy (separated) và lên lọ (jarred) để ngăn ngừa đá nhau và cải thiện tăng trưởng của chúng. Vì vậy, hãy đảm bảo bạn có đủ không gian cho việc này!
● Dĩ nhiên, mọi cá non của bạn cần được cho ăn bằng thực phẩm (tươi sống) tốt nhất khả dĩ.
● Việc chăm sóc và nuôi dưỡng bầy con sẽ đòi hỏi rất nhiều kiên nhẫn và thời gian trước khi chúng trưởng thành (cho ăn, thay nước, vệ sinh v.v.).
● Đảm bảo rằng bạn có đủ khả năng tài chính để theo đuổi thú chơi này.
Việc ép cá Betta splendens có thể đem lại cho bạn niềm vui và hãnh diện to lớn khi bạn thấy cá của mình lớn lên từ cá bột nhỏ xíu thành cá trưởng thành sặc sỡ.
Bố trí hồ
Để bố trí hồ ép (spawning tank), cần những thứ sau đây:
● Hồ kiếng (tối thiểu 10-12 lít) với nắp đậy và đèn
● Cây sưởi (25 Watt)
● Thuốc dưỡng nước (như Aquasafe hay Easy Life) [thực ra là lọ khử chlorine]
● Cây thủy sinh tươi sống
● Ống khói nhựa hay thủy tinh [để cách ly cá cái]
● Miếng mút/ lá bàng/nửa ly nhựa (để xây tổ bọt)
● Nửa chậu gốm
Các hồ ép của tôi có kích thước 40 x 25 x 25 cm (dài x rộng x cao) và đáy-trống. Điều sau khiến chúng dễ vệ sinh hơn nhiều. Mực nước được bố trí ở 10-15 cm và nhiệt độ 27-30 độ C được duy trì bằng một cây sưởi 25 W.
Hồ được thả đầy thủy sinh nổi. Tôi thích sử dụng rong đuôi chồn (hornworth Ceratophyllum demersum). Cây thủy sinh trong hồ ép có thể đóng vai trò hỗ trợ tổ bọt, chỗ trú ẩn cho cá mái trong quá trình sinh sản, và sẽ khuyến khích trùng cỏ sinh sôi (vi sinh vốn được cá bột ăn vào những ngày đầu tiên). Hơn nữa, cây cũng được dùng làm nơi trú ẩn cho cá bột khi chúng bước vào giai đoạn bơi tự do. Tôi cũng sử dụng nửa chậu gốm để cung cấp chỗ trú ẩn đặc biệt cho cá mái trong quá trình sinh sản.
Để khuyến khích tổ bọt vững chắc, những hỗ trợ khác nhau có thể được sử dụng, chẳng hạn: một miếng mút nhỏ, nửa ly nhựa, lá bàng, cây thủy sinh v.v. Riêng mình, tôi luôn cung cấp nhiều lựa chọn cho cá đực bằng cho nó một miếng mút ở một góc này và một mảnh lá bàng ở góc đối diện.
Tuyển chọn cặp cá giống
Khi tuyển chọn một cặp Betta splendens, điều quan trọng là những điểm sau đây:
● Bạn muốn điều gì ở bầy cá sắp tới? Bạn muốn cản theo màu sắc, bộ vây, kết hợp của cả hai hay chỉ cho vui? Khi nhà lai tạo thiết lập một mục đích riêng, anh hay cô ta có thể tìm kiếm cá trống hay mái nào sở hữu những đặc điểm mong đợi. Một con thường không hội đủ mọi đặc điểm mà bạn đang tìm kiếm nhưng cá nhân tôi thích xem điều này như một trò ghép hình (puzzle) mà trong đó, chúng ta cố gắng cản hai con với nhau để bù đắp nhược điểm (shortcomings) lẫn nhau.
Điều quan trọng cần ghi nhớ ở đây là một con chất lượng hàng đầu không luôn là một cá giống tốt và ngược lại. Việc tin tưởng vào nền tảng của cá đôi khi có thể rất quan trọng trong việc tuyển chọn cá giống của bạn.
● Độ tuổi của cá: Có những báo cáo về betta non có khả năng sinh sản ở <3 tháng tuổi, nhưng riêng tôi, tôi thích cá của mình đạt tối thiểu 4 tháng tuổi trước khi tôi ép chúng.
Khi chọn cặp cá của mình, bạn phải đảm bảo rằng những con cá đó đang trong tình trạng tối ưu để sinh sản một cách thành công. Tại đây, việc biệt dưỡng (conditioning) bước vào. Nhằm khuyến khích điều kiện sức khỏe tốt, cá được cho ăn liên tục trong 1-2 tuần bằng thực phẩm chất lượng tốt nhất (hạt, thức ăn tươi sống và/hay đông lạnh). Bằng việc thả cá trống và mái trong các hồ kế cận và để chúng sừng lẫn nhau một thời gian ngắn mỗi ngày, cặp cá sẽ quen thuộc với nhau hơn và việc sản xuất trứng ở cá mái sẽ được kích động.
Làm thế nào bạn có thể phát hiện cá của mình đang trong tình trạng sinh sản tối ưu?
● Cá đực: Mạnh khỏe, linh hoạt, sừng, lên màu tối đa, nhả bọt.
● Cá cái: Mạnh khỏe, linh hoạt, căng trứng (bụng to), nổi sọc đứng (vertical striping).
Lưu ý: Cá mái nền nhạt (light bodied) không nổi sọc đứng!
Sau khi bạn quyết định cặp nào mình sẽ dùng để ép và cả hai con đều trong tình trạng sinh sản tối ưu, chúng ta thả cặp cá vào hồ ép.
Riêng mình, tôi luôn thả cá mái vào hồ trước để làm quen với môi trường mới và những chỗ lẩn trốn khả dĩ. Hai ngày sau cá mái được đưa vào ống khói (tôi luôn sử dụng chai cola nhựa mà phần đầu và đáy bị cắt). Ban đầu, có rất nhiều sừng sộ và biểu diễn ở cả cá đực lẫn cá cái. Sọc đứng ở cá mái nền sẫm là dấu hiệu cho thấy nó sắp đẻ (nên nhớ sọc này không được thấy ở cá mái nền nhạt). Chúng được để yên thế này trong 1-2 ngày, để cho cá đực thời gian làm tổ bọt. Việc sản xuất trứng ở cá mái cũng sẽ được kích thích nhiều hơn.
Tôi thường thả cá cái ra trước khi tắt đèn phòng cá của mình khoảng 5-10 phút. Tôi luôn mốn cặp cá của mình phản ứng với nhau ngay sau khi thả. Khi cá cái không phản ứng với cá đực hay bỏ chạy thì nó được bắt ra và thử lại sau vài ngày/tuần.
Sau khi thả, cặp cá sẽ sừng và biểu diễn quanh nhau điều hầu như được tiếp diễn với việc cá đực rượt đuổi cá cái khắp hồ. Hoàn toàn bình thường khi cá cái bị cắn vài cú trong quá trình này. Sau một lúc, cá cái sẽ quan sát cá đực hoạt động bên dưới tổ bọt từ khoảng cách an toàn. Khi cá đực sẵn sàng, nó sẽ treo mình bên dưới tổ bọt và thường xuyên bơi xuống tìm kiếm cá mái. Nó sẽ cố gắng thuyết phục nàng đến bên dưới tổ theo cách bớt hung dữ hơn bằng việc xòe bộ vây của mình.
Khi cá mái sẵn sàng đẻ, nó sẽ tiếp cận cá đực với đầu chúc xuống. Chúng bắt đầu chuyển qua thúc vào hông nhau. Sau cùng cá đực bắt đầu quấn (embracing) lấy cá cái. Đôi khi sẽ mất một lúc trước khi cá đực học được cách làm, nhất là khi đó là một con đực thiếu kinh nghiệm.
Trong khi ôm, trứng sẽ được ép ra từ cá cái. Ngay lập tức cá đực sẽ phóng tinh của mình để thụ tinh cho trứng. Trứng sẽ chìm xuống và thông thường, cả cá đực lẫn cá cái đều bơi xuống để nhặt trứng và nhả chúng lên tổ bọt. Quá trình sinh sản thực sự có thể biến thiên từ nửa giờ đến >3 giờ.
Khi cá đực thấy đủ nó sẽ đuổi cá cái đi và cá cái lại trốn trong đám cây thủy sinh. Đây là lúc để vớt cá cái ra để dưỡng. Bây giờ, cá đực chăm sóc tổ một mình bằng cách hớp trứng vào miệng và tái sắp xếp chúng trong tổ. Đôi khi cá đực thậm chí quyết định dời toàn bộ tổ sang chỗ khác trong hồ. Từ bây giờ, điều quan trọng là bật đèn 24/24 một ngày cho đến khi cá con vào giai đoạn bơi tự do và cá đực được bắt ra.
Khi bạn áp dụng phương pháp ép được theo dõi cặn kẽ này, bạn sẽ hiếm khi có cá cái vốn bị tổn thương nghiêm trọng. Hầu hết trường hợp, cá cái sẽ rời hồ ép trong tình trạng sức khỏe tốt. Nếu cá cái bị thương, với việc chăm sóc tốt, nó sẽ phục hồi trong vòng vài tuần
Ở nhiệt độ 28-30 độ C, trứng đã thụ tinh trong tổ bọt sẽ bắt đầu nở sau khoảng 25-30 giờ. Sau khi nở, sự hiện diện của cá bột có thể dễ dàng được nhận thấy bằng cách nhìn bên dưới tổ. Một nhúm những cái đuôi treo thẳng đứng sẽ nhô ra khỏi bọt của tổ bởi vì cá con vẫn mang noãn-hoàng (egg-yolk) và bóng bơi vẫn chưa phát triển đầy đủ.
Cá bột một ngày tuổi treo thẳng trên tổ bọt.
Mỗi khi một cá bột rơi khỏi tổ, cá cha chăm chú sẽ nhặt nó bằng miệng mình và nhả về tổ bọt. Điều này đôi khi trông giống một câu chuyện không-hồi kết…
Sau gần 2-3 ngày, noãn hoàng ở cá bột được tiêu thụ hết và cá con bắt đầu bơi ngang và chúng bước vào giai đoạn bơi-tự do (free-swimming). Cá đực, trung thành như vốn dĩ, vẫn nỗ lực đem cá bột về tổ. Tại thời điểm này, cá đực có thể được bắt ra và có thể phục hồi từ công việc nặng nhọc của mình vào mấy ngày sau cùng. Bây giờ, cá bột sẽ tự ăn những vi sinh trong nước, gọi là trùng cỏ (infusoria). Một ngày sau khi cá bột bước vào giai đoạn bơi-tự do, tôi bắt đầu cho ăn trùn cám (microworms) và ấu trùng artemia/BBS 2-3 lần mỗi ngày. Sau khoảng một tuần, tôi cẩn thận hút hồ ép để loại bỏ cặn bã ở đáy bằng ống khí (airtube) với ít bông (cottonwool) ở đầu để tránh hút phải cá bột. Mực nước được phục hồi bằng nước sạch cùng nhiệt độ.
Ở 3-4 tuần tuổi, bên cạnh artemia, tôi cũng bắt đầu cho ăn trùn chỉ (tubifex). Bây giờ, việc thay nước nhiều hơn cũng được thực hiện với khoảng 10-15% mỗi hai ngày. Khoảng 4-6 tuần tuổi, những con cá non đầu tiên bắt đầu lên chút màu (với những màu nhạt hơn như vàng việc này có thể hơi lâu hơn).
Ở 6-8 tuần tuổi, bên cạnh trùn chỉ, tôi cũng bắt đầu cho ăn trùng đỏ (red mosquito larva) tươi và đông lạnh. Việc thay nước hơi tăng một chút, đến 20-30% mỗi hai ngày. Ở độ tuổi này bạn cũng có thể thấy những con đực đầu tiên xuất hiện trong bầy. Hầu hết trường hợp, chúng có thể được nhận biết qua bộ vây hơi dài hơn, vây bụng đầy đặn hơn, hình dạng cơ thể, các đụng độ nhỏ với cá đực khác và việc phùng mang. Lúc này, tôi thường bắt đầu lên lọ những cá đực đầu tiên.
Trong phần này, tôi sẽ gắng cho bạn nhiều thông tin về việc ép cá (breeding) Betta splendens. Điều quan trọng cần ghi nhớ là cách thức được mô tả ở đây là cách hiệu quả nhất với tôi và cá betta của mình. Còn nhiều cách nữa để ép thành công loài cá xinh đẹp này, qua năm tháng mỗi nhà lai tạo sẽ phát hiện/phát triển cách thức vốn phù hợp nhất với mình và cá của mình.
Bài viết này được đăng trên Flare (Tạp chí của IBC) - July/August 2007, Volume 41, No. 1.
Trước khi đi sâu vào phần ép cá, tôi mong bạn cân nhắc đến những lưu ý quan trọng sau đây nhằm đảm bảo rằng khi bạn quyết định bắt đầu ép cá betta của mình, bạn có thể chăm sóc chúng tốt nhất có thể:
● Một bầy đơn lẻ có thể sản xuất đến 300 cá bột!
● Ở khoảng 2 tháng tuổi, cá đực non cần được tách bầy (separated) và lên lọ (jarred) để ngăn ngừa đá nhau và cải thiện tăng trưởng của chúng. Vì vậy, hãy đảm bảo bạn có đủ không gian cho việc này!
● Dĩ nhiên, mọi cá non của bạn cần được cho ăn bằng thực phẩm (tươi sống) tốt nhất khả dĩ.
● Việc chăm sóc và nuôi dưỡng bầy con sẽ đòi hỏi rất nhiều kiên nhẫn và thời gian trước khi chúng trưởng thành (cho ăn, thay nước, vệ sinh v.v.).
● Đảm bảo rằng bạn có đủ khả năng tài chính để theo đuổi thú chơi này.
Việc ép cá Betta splendens có thể đem lại cho bạn niềm vui và hãnh diện to lớn khi bạn thấy cá của mình lớn lên từ cá bột nhỏ xíu thành cá trưởng thành sặc sỡ.
Bố trí hồ
Để bố trí hồ ép (spawning tank), cần những thứ sau đây:
● Hồ kiếng (tối thiểu 10-12 lít) với nắp đậy và đèn
● Cây sưởi (25 Watt)
● Thuốc dưỡng nước (như Aquasafe hay Easy Life) [thực ra là lọ khử chlorine]
● Cây thủy sinh tươi sống
● Ống khói nhựa hay thủy tinh [để cách ly cá cái]
● Miếng mút/ lá bàng/nửa ly nhựa (để xây tổ bọt)
● Nửa chậu gốm
Các hồ ép của tôi có kích thước 40 x 25 x 25 cm (dài x rộng x cao) và đáy-trống. Điều sau khiến chúng dễ vệ sinh hơn nhiều. Mực nước được bố trí ở 10-15 cm và nhiệt độ 27-30 độ C được duy trì bằng một cây sưởi 25 W.
Hồ được thả đầy thủy sinh nổi. Tôi thích sử dụng rong đuôi chồn (hornworth Ceratophyllum demersum). Cây thủy sinh trong hồ ép có thể đóng vai trò hỗ trợ tổ bọt, chỗ trú ẩn cho cá mái trong quá trình sinh sản, và sẽ khuyến khích trùng cỏ sinh sôi (vi sinh vốn được cá bột ăn vào những ngày đầu tiên). Hơn nữa, cây cũng được dùng làm nơi trú ẩn cho cá bột khi chúng bước vào giai đoạn bơi tự do. Tôi cũng sử dụng nửa chậu gốm để cung cấp chỗ trú ẩn đặc biệt cho cá mái trong quá trình sinh sản.
Toàn cảnh hồ ép:
1. Miếng mút (styrofoam)
2. Mảnh lá bàng khô
3. Ống khói
4. Một nửa chậu gốm
5. Cây thủy sinh (rong đuôi chồn)
1. Miếng mút (styrofoam)
2. Mảnh lá bàng khô
3. Ống khói
4. Một nửa chậu gốm
5. Cây thủy sinh (rong đuôi chồn)
Để khuyến khích tổ bọt vững chắc, những hỗ trợ khác nhau có thể được sử dụng, chẳng hạn: một miếng mút nhỏ, nửa ly nhựa, lá bàng, cây thủy sinh v.v. Riêng mình, tôi luôn cung cấp nhiều lựa chọn cho cá đực bằng cho nó một miếng mút ở một góc này và một mảnh lá bàng ở góc đối diện.
Tuyển chọn cặp cá giống
Khi tuyển chọn một cặp Betta splendens, điều quan trọng là những điểm sau đây:
● Bạn muốn điều gì ở bầy cá sắp tới? Bạn muốn cản theo màu sắc, bộ vây, kết hợp của cả hai hay chỉ cho vui? Khi nhà lai tạo thiết lập một mục đích riêng, anh hay cô ta có thể tìm kiếm cá trống hay mái nào sở hữu những đặc điểm mong đợi. Một con thường không hội đủ mọi đặc điểm mà bạn đang tìm kiếm nhưng cá nhân tôi thích xem điều này như một trò ghép hình (puzzle) mà trong đó, chúng ta cố gắng cản hai con với nhau để bù đắp nhược điểm (shortcomings) lẫn nhau.
Điều quan trọng cần ghi nhớ ở đây là một con chất lượng hàng đầu không luôn là một cá giống tốt và ngược lại. Việc tin tưởng vào nền tảng của cá đôi khi có thể rất quan trọng trong việc tuyển chọn cá giống của bạn.
● Độ tuổi của cá: Có những báo cáo về betta non có khả năng sinh sản ở <3 tháng tuổi, nhưng riêng tôi, tôi thích cá của mình đạt tối thiểu 4 tháng tuổi trước khi tôi ép chúng.
Khi chọn cặp cá của mình, bạn phải đảm bảo rằng những con cá đó đang trong tình trạng tối ưu để sinh sản một cách thành công. Tại đây, việc biệt dưỡng (conditioning) bước vào. Nhằm khuyến khích điều kiện sức khỏe tốt, cá được cho ăn liên tục trong 1-2 tuần bằng thực phẩm chất lượng tốt nhất (hạt, thức ăn tươi sống và/hay đông lạnh). Bằng việc thả cá trống và mái trong các hồ kế cận và để chúng sừng lẫn nhau một thời gian ngắn mỗi ngày, cặp cá sẽ quen thuộc với nhau hơn và việc sản xuất trứng ở cá mái sẽ được kích động.
Làm thế nào bạn có thể phát hiện cá của mình đang trong tình trạng sinh sản tối ưu?
● Cá đực: Mạnh khỏe, linh hoạt, sừng, lên màu tối đa, nhả bọt.
● Cá cái: Mạnh khỏe, linh hoạt, căng trứng (bụng to), nổi sọc đứng (vertical striping).
Lưu ý: Cá mái nền nhạt (light bodied) không nổi sọc đứng!
Quá trình sinh sản
Sau khi bạn quyết định cặp nào mình sẽ dùng để ép và cả hai con đều trong tình trạng sinh sản tối ưu, chúng ta thả cặp cá vào hồ ép.
Riêng mình, tôi luôn thả cá mái vào hồ trước để làm quen với môi trường mới và những chỗ lẩn trốn khả dĩ. Hai ngày sau cá mái được đưa vào ống khói (tôi luôn sử dụng chai cola nhựa mà phần đầu và đáy bị cắt). Ban đầu, có rất nhiều sừng sộ và biểu diễn ở cả cá đực lẫn cá cái. Sọc đứng ở cá mái nền sẫm là dấu hiệu cho thấy nó sắp đẻ (nên nhớ sọc này không được thấy ở cá mái nền nhạt). Chúng được để yên thế này trong 1-2 ngày, để cho cá đực thời gian làm tổ bọt. Việc sản xuất trứng ở cá mái cũng sẽ được kích thích nhiều hơn.
Cá đực đang sừng với cá cái trong ống khói.
Tôi chỉ cho cặp cá ăn chừng nào mà cá cái vẫn còn trong ống khói. Hầu hết cá mái vẫn ăn uống nhưng theo kinh nghiệm của tôi, một số cá đực sẽ không ăn trong quá trình làm tổ bọt.
Tổ bọt từ bên trên.
Tổ bọt từ bên dưới.
Sau khi thả, cặp cá sẽ sừng và biểu diễn quanh nhau điều hầu như được tiếp diễn với việc cá đực rượt đuổi cá cái khắp hồ. Hoàn toàn bình thường khi cá cái bị cắn vài cú trong quá trình này. Sau một lúc, cá cái sẽ quan sát cá đực hoạt động bên dưới tổ bọt từ khoảng cách an toàn. Khi cá đực sẵn sàng, nó sẽ treo mình bên dưới tổ bọt và thường xuyên bơi xuống tìm kiếm cá mái. Nó sẽ cố gắng thuyết phục nàng đến bên dưới tổ theo cách bớt hung dữ hơn bằng việc xòe bộ vây của mình.
Khi cá mái sẵn sàng đẻ, nó sẽ tiếp cận cá đực với đầu chúc xuống. Chúng bắt đầu chuyển qua thúc vào hông nhau. Sau cùng cá đực bắt đầu quấn (embracing) lấy cá cái. Đôi khi sẽ mất một lúc trước khi cá đực học được cách làm, nhất là khi đó là một con đực thiếu kinh nghiệm.
Khi cá đực thấy đủ nó sẽ đuổi cá cái đi và cá cái lại trốn trong đám cây thủy sinh. Đây là lúc để vớt cá cái ra để dưỡng. Bây giờ, cá đực chăm sóc tổ một mình bằng cách hớp trứng vào miệng và tái sắp xếp chúng trong tổ. Đôi khi cá đực thậm chí quyết định dời toàn bộ tổ sang chỗ khác trong hồ. Từ bây giờ, điều quan trọng là bật đèn 24/24 một ngày cho đến khi cá con vào giai đoạn bơi tự do và cá đực được bắt ra.
Khi bạn áp dụng phương pháp ép được theo dõi cặn kẽ này, bạn sẽ hiếm khi có cá cái vốn bị tổn thương nghiêm trọng. Hầu hết trường hợp, cá cái sẽ rời hồ ép trong tình trạng sức khỏe tốt. Nếu cá cái bị thương, với việc chăm sóc tốt, nó sẽ phục hồi trong vòng vài tuần
Trứng trong tổ bọt.
Nuôi dưỡng cá con
Ở nhiệt độ 28-30 độ C, trứng đã thụ tinh trong tổ bọt sẽ bắt đầu nở sau khoảng 25-30 giờ. Sau khi nở, sự hiện diện của cá bột có thể dễ dàng được nhận thấy bằng cách nhìn bên dưới tổ. Một nhúm những cái đuôi treo thẳng đứng sẽ nhô ra khỏi bọt của tổ bởi vì cá con vẫn mang noãn-hoàng (egg-yolk) và bóng bơi vẫn chưa phát triển đầy đủ.
Mỗi khi một cá bột rơi khỏi tổ, cá cha chăm chú sẽ nhặt nó bằng miệng mình và nhả về tổ bọt. Điều này đôi khi trông giống một câu chuyện không-hồi kết…
Cá đực đang chăm sóc cá bột.
Cá bột trong giai đoạn bơi-tự do (4 ngày tuổi).
Cá bột 2 tuần tuổi.
Cá bột 2.5 tuần tuổi.
Cá con 3.5 tuần tuổi.
Cá con 5 tuần tuổi.
HM PK xanh metallic 7 tuần tuổi.
HM PK xanh dương mask 9 tuần tuổi
HM PK xanh thép metallic 11 tuần tuổi.
HM PK xanh dương mask 22 tuần tuổi.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét